Ud Seçerken Nelere Dikkat Etmeliyiz?

Ud seçerken de, her şeyde olduğu gibi, alıcının karşılaştığı udlar ve satın alma gücü etkili olur. Bir de alıcının zevkini ilâve edersek, seçim için udun kalitesini belirlerken konuyu üç ana başlıkta toplayabiliriz:

1.Görünüş – Ağırlık – Sağlamlık
2.Sesle ilgili özellikler
3.Kullanım (Çalma kolaylığı) ile ilgili özellikler.

1.Görünüş – Ağırlık – Sağlamlık

1.1.Görünüş

Görünüşü de büyüklük, form (şekil), işçilik, malzeme başlıkları altında ele alabiliriz.

1.1.1.Büyüklük

Eskiden beri, en çok yapılan normal büyüklükteki udlar dışında, daha küçük ve büyükleri de yapılmıştır. Kadınlar için biraz daha küçük yapılmış olanına zenne ud denir. Çocuklara göre daha küçükleri de yapılmıştır. Arap udları genellikle normalden büyüktür.

Seçerken: Alıcı kendine uygun olanını seçmelidir.

1.1.2.Form (Şekil)

Teknenin genişliği, derinliği, uzunluğu, kapak tahtasının şekli, farklı ustaların kalıplarına uygun olarak değişiklik gösterebilir.

Seçerken: Alıcının zevkine göre seçmelidir.

1.1.3.İşçilik

Malzemeyle beraber maliyete en çok tesir eden etkendir, ilk bakışta işçilik de hemen kendini gösterir. Tecrübeli gözler, ustalık derecesini farklı detaylardan anlayabilir. Ancak, malzeme ve işçiliği çok iyi bir enstümanın sesi yetersiz olabilir.

Seçerken: İcra ile doğrudan ilgili kısımların kalitesi aranmalıdır.

1.1.4.Malzeme

Malzeme, ilk bakışta kendini gösterir. Pahalı malzeme kullanılan her udun iyi ses vereceğini zannetmeyin. Pek süslü, sedefli, taşlı olması, sadece fiyatını yükseltmesine sebep olur. Ancak, sese tesirli olan kapak tahtası, klavye, burgular gibi elemanların kaliteli olması aranır. Malzeme farklılığı en çok tekne dilimlerinde göze çarpar.

Seçerken: Seste etkili kapak, klavye vs. de malzemeye dikkat gerekir. Süslemeyle ilgili olanlar zevke göre seçilebilir.

1.2.Ağırlık

Pek çok ahşap parçanın birleşmesi ile meydana gelen udda tel titreşimleri, ahşap elemanlar yoluyla yayılır. Bilindiği gibi, kurutulmuş ağaçlar özellikle kapak tahtası suyunu attıkça, titreşime daha çok katılır. Ayrıca, yapımda kullanılan ahşap iyi kurutulmamışsa, suyunu atarken deforme olabilir. Bu bakımdan suyunun çoğunu atıp hafiflemiş enstrümanlar tercih edilir. Bununla beraber, kullanılan ağacın cinsi ağırsa udun kaliteli ve volümlü olması mümkündür.

Seçerken: Hafiflik iyidir ama, tek ölçü değil. Çok kaliteli ve ağır udlar da vardır.

1.3.Sağlamlık – Dayanıklılık

Mümkün olduğunca inceltilmiş pek çok organik madde (değişik ahşap cinsleri) birbirine yapıştırılıp udu meydana getirir. Bu, udda sağlamlığın ne kadar aranabileceğini gösterir. Seçilecek udun ana taşıyıcılarında veya ses ve icra ile dirket ilgili kısımlarında çatlak, kırık varsa, onarımının neye mal olacağı düşünülmelidir.Sağlam görünüşlü bir udun ileride ne kadar zaman verimli olacağı da anlaşılamayabiîir. Ahşap parçalar bekletilip iyice kurutulmuş mu? Geçmeler, yapışan yüzeyler nasıldır? Kolayca anlaşılmaz.

Seçerken: Udun, itina ile kullanılması gereken bir alet olduğu bilinerek alınmalıdır.

2.Ses ile İlgili Özellikler

Enstrümanların varoluş sebebi olan müzik sesle yapıldığından, sesle ilgili özellikler kalitenin gerçek ölçüsüdür. Ses güzelliği ve uzaması, volüm (ses şiddeti) ve denge (balans) başlıkları altında inceleyeceğiz.

2.1.Güzel Ses

Tesirli, güzel sesi olan uda sahip olmak bir şanstır. Çoğunluğun zevkine hitabeden bir uda güzel sesli denebilir. Gene de her udun kendine göre ses karakteri vardır. Bazı müzisyenler yumuşak, bazıları parlak sesli udları tercih eder.

Seçerken: Alıcının zevkine göre.

2.2.Sesin Uzaması

Nefesli sazlarda üfleme süresince, yaylılarda, yay çekildikçe ses uzar. Bütün mızraplılarda olduğu gibi udda da mızrabın vuruşuyla titreşen telin sesi, titreşimle beraber giderek söner. Sesin uzaması, udda aranan en önemli özelliklerden biridir.Bazı seslere basıldığında, onunla ilgili.;başka teller de titreşime katılır. Fizikte bu olaya rezonans adı verilir. (Teknik Bölüm’de Tellerin farklı akordu konusuna bakın). Tını zenginliği yaratan rezonans, enstrümanın ve tellerin iyiliği oranında artar.

Seçerken: Sesin uzamasına ve rezonans’a bakmalıdır.

2.3.Volüm (Ses Kuvveti)

Uzayan güzel sesli bir udun volümü az olabilir. Çalacak kişinin zevki dışında, büyük hacimlerde, mikrofonsuz icrada, veya grup halinde müzik yaparken udun sesinin yeterli olması istenir.

Seçerken: Çalışma udu değilse, volüm de dikkate alınmalıdır. (Ses güzelliği, uzaması ve şiddetinin kıyaslanması için udların üçüncü tellerinin sesleri karşılaştırılabilir.)

2.4.Balans (Denge)

Udlarda, hem ses karakteri, hem de volüm bakımından altı tel de (beşi çift, biri tek) birbirinden farklıdır. Genellikle sargılı tellerin sesleri naylonlarınkinden fazladır. İyi bir udda, bu farklılığın mümkün olduğu kadar az olması gerekir.

Seçerken: Udun tellerine ayrı ayrı vurup, kıyaslama yapılmalıdır.

3.Kullanım (Çalma) ile İlgili Özellikler – Problemler

Sağlam ve doğru sesin kolay elde edilebilmesi için her udun bazı asgarî özellikleri taşıması gerekir. Bu özellikler yoksa müzik yapılması imkansız olur, yanlış sesler çıkar veya icra çok zorlaşır.

3.1.Akort Tutma

Akort kolaylığı ve udun akort tutması, özellikle başlangıçtaki öğrenci için çok önemlidir. Bazı burgular yuvada zor döner, hatta bazen el kuvveti yetişmez. Döndürüldüğünde de o kadar sarsıntı yapar ki, diğer bulguları oynatır. Tersine, çok kolay dönen bir burgu, istenen noktada sabit kalmayabilir. Bazen de akort yapıldığı halde telin karşı kuvveti ile kısa zaman sonra burgu kayar, tel gevşer. Burguların iyi işlediği bir udda, burgular rahat dönmeli, istenen noktaya yaklaşırken yuvaya basınç biraz arttırılıp bırakıldığında sabit kalmalıdır, icracı tel takarken burgu ve yuvayı iyi işler hale getirebilir. Ancak bazı burgular ve yuvaları düzelmeyecek kadar bozuk olursa bu mümkün olmaz.

Seçerken: Burguların işlerliği mutlaka kontrol edilmelidir.

3.2.Klavyenin Düzgünlüğü

Sol el parmakları, tellere bastığında, cızırtısız, temiz ses çıkmalı. Saptaki deformasyon sonucunda basılan yer çukurda kalmışsa, telin titreşen kısmı, yüksek kalan noktalara deyerek cızırdar. Bazen de, göğüs tahtasındaki şişme aynı sonucu doğurur. Kullanılmış udlarda, çok basılan perdelerin olduğu yerlerde, teller sapta çukurlar meydana getirmiş olabilir. Bu seslere basıldığında, sapın ileri tarafına titreşen tel deyer ve cızırdama yapar.

Seçerken: Klavyenin düzgünlüğü mutlaka kontrol edilmeli.

3.3.Tel Yüksekliğinin Dengesi

Büyük ve küçük eşik arasında gerili teller, bunların yüksekliği sebebiyle sapa uzak kalabilir. Ama en çok, tellerin çekim gücü ile sapın öne gelerek klavyenin (özellikle tekneye yakın kısımların) tele uzaklığının artmasına rastlanır. Basmak güçleşir, daha ileri hallerde entonasyon bozulabilir.Tersine, teller sapa çok yakın olur, (özellikle baskılı seslerde) titreşen teller sapa deyer ve cızırtı olur. Her iki durum da çok kötüdür. Udda büyük tamirat gerektirir.Sapın atmış olup olmadığı tecrübeli gözle büyük ve küçük eşik tarafından bakarak anlaşılabilir. Çalarak da anlaşılır. Daha sağlamı, sapla gövdenin birleştiği noktada telin alt kısmı ile sap arasındaki uzaklığa bakmaktır. Normali 2 mm.dir. 3 mm.den fazlası baskıların zorlaşacağını gösterir.

Seçerken: Tel yüksekliği mutlaka kontrol edilmelidir.

3.4.Sapın Kalınlığı ve Genişliği

Düz sapın kalınlığı, başparmak ile basan parmaklar arasındaki kuvvet dengesi bakımından önemlidir, ince olursa kuvvet almak güçleşir. Klavyenin genişliği de tel hakimiyeti açısından mühimdir. Sap dar, dolayısıyla teller birbirine yakın olursa, ileri teknikte icra, süratli çalış güçleşir. Doğru bir sol el tutuşunda klavyenin genişliği rahatlık sağlar. Bazı eski udlarda, sol el pozisyonu kötü olan udilere rahatlık sağlamak için sap çok ince yapılmıştır. Normal ölçü, küçük eşik kısmında klavyenin 3,80 cm. olmasıdır. Daha genişini de tavsiye ederiz.

Seçerken: Klavye genişliği kontrol edilmelidir.

3.5.Mızraplığın Çöküklüğü

Mızrabın vurduğu bölgede teller göğüse yakın ise, çalarken mızrap göğüse veya mızraplığa vurup müzik dışı ses çıkarabilir. O açıdan mızraplık kısmında, göğsün içeri doğru çökük olması istenir.

Seçerken: Mızraplığın olduğu bölgede göğsün çökük olması tercih edilmelidir.

SONUÇ:

Görünüş, ses ve kullanım (çalma) şeklinde üçe ayırdığımız özelliklerden, görünüşü zevkinize göre, ses kalitesini satın alma gücünüze göre değerlendirin. Ancak, direkt çalma ile ilgili özellikleri iyice kontrol etmeden veya bir bilene ettirmeden karar vermeyin.Yeni öğrencinin zaman faktörünü de hesaba katmasını tavsiye ediyoruz. 2-3 ay aranacak veya yapılması beklenecek ud yerine, kullanımla ilgili problemi olmayan, ses kalitesi vasat bir udla başlayıp zaman kazanmak, bir yandan çalışırken, bir yandan da iyi bir ud aramak…

Torun, Mutlu “Ud Metodu” Çağlar Nota Yayınları, 1993