Ud’un Akordu

Telli sazlarda icranın düzgün olabilmesinin ilk şartı, bütün tellerin düzeninin (akordunun) tam olmasıdır. Ud çalan bir müzisyen, eline aldığı udun akordunu kontrol eder. Bozuksa düzeltir, kusursuz olmasını ister, icra sırasında da gene birinci endişesi, udun daima akortlu kalabilmesidir.

AKORT HAKKINDA GENEL BİLGİLER

Belli incelik-kalınlık farklılığındaki düzenli sesler, müziğin malzemesidir, icracı, istediği incelikteki sesleri çıkararak müzik yapar. Bir telin verdiği sesin incelik-kalınlığı şunlara bağlıdır:

1. Telin malzemesi (ipek, barsak, plastik, metal veya karışım)
2. Telin ince veya kalın oluşu (çapının büyüklüğü)
3. Telin gerginliği
4. Telin titreşen kısmının boyu.

Aynı malzemeden yapılmış kalın telin kalın, ince telin de ince ses verdiğini udda görebilirsiniz. Çalıştaki tutuşa göre, teller, alttan üste inceden kalına doğru sıralanmıştır. Sesleri de aynı sıraya uygundur, (ikinci tel, daha kalın gövdeli olmasına rağmen üçüncüden daha ince ses verir; bu, malzeme farklılığının sonucudur.)
1. ve 2. maddedeki tellerin malzeme ve incelikleri, çalınacak udda seçilip hazırlanmış durumdadır. Titreşen kısmın boyunu incelemeyi daha sonraya bırakarak, 3. maddedeki telin gerginliğinin sese etkisini, bu konuda inceleyeceğiz.

Udda, bir ucundan büyük eşikte bağlı olan teller, diğer uçları, küçük eşikten geçtikten sonra, burgulara sarılırlar. Bu burgular yuvaları içinde döndürülerek tel gerilir veya gevşetilir, istenen ses bulununca burgu sabitleştirilir. Bu işlem, o teli akort etmek: düzenlemektir.Aletin bütün tellerini, birbiri ile ilgili olarak belirli incelikteki seslere çekmek ise udu düzenlemek veya udu akort etmektir.

UD’UN AKORD EDİLMESİ (DÜZENLENMESİ)

Diyapazon, akort düdüğü veya sabit sesli bir aletten La sesi alınır. Udun ikinci teli olan Neva çift telinin biri (tercihan üstteki) bu sesi verene kadar gerilir veya gevşetilir. Bu telin akordu olduktan sonra çift telin ikincisi ilki ile aynı sesi verecek şekilde akord edilir. (Kaynaştırılır.) Daha sonra diğer tellerde , ilk düzenlenen tele göre düzenlenir. Akord edilmiş olan Re telinden tam dörtlü ince ses veren Sol teli, (Re sesine göre) sol sesi aranarak akord edilir. Gene önce çift telin biri akord edilip diğeri ona kaynaştırılır. Daha sonra aynı şekilde:

3. tel, 2. telden tam dörtlü kalın sese,
4. tel, 3. telden tam dörtlü kaim sese,
5. tel, 4. telden tam dörtlü kalın sese,
6. tel, 5. telden tam dörtlü kalın sese akort edilir.

Akort kontrolü için, ilerlemiş öğrenci, gam veya bildiği bir parçadan kısa bölümler çalıp seslerin doğruluğunu araştırabilir.İki farklı telde ünison (aynı ses) veya oktav sesler yardımcılığı ile de kontrol yapılmalıdır. Udda perde bağı olmadığından göz kararı ses basıp bulunamazsa da, akordu doğru olan telde basılan sesler yardımcı olabilir. Ayrıca, bir telde, sap ile gövdenin birleştiği noktaya basınca, bir kalınındaki açık tel sesinin oktavı elde edilir. Bu da akort kontrolünde yardımcı olur.

Bugün, pille veya elektrikle çalışan akort aletleri epeyce yaygınlaşmıştır. Bu aletler, telden çıkan seslerin incelik-kalınlığını, ibre veya ışık ile çok hassas şekilde gösterir. Tampere sistemdeki seslere göre (Uddaki sesler hakkında Ön bilgi konusuna bakınız.) natürel ve diyez-bemollü sesler, pek çok yerde nota olarak kullanılan harflerle işaret edilmiştir.

Harf-Nota	Uluslararası Nota	Türk Müziği (Udda)
A	La	Re
B	Si	Mi
C	Do	Fa
D	Re	Sol
E	Mi	La
F	Fa	Si Bemol
G	Sol	Do

AKORT EDERKEN

1-İlk akort çalışmalarını bir bilenin kontrolünde yapın.

2-Önce, biri akortlu olan çift teli kaynaştırmayı öğrenin.

3-Akort için alacağınız sesi iyice duyun, düzenlenecek tel, o sese göre ince mi kalın mı ses veriyor, anladıktan sonra gereken yönde burguyu döndürün. Bir tele akort gerektiği anlaşıldıktan sonra, gerileceğini (inceleceğini) veya gevşetileceğini (kalınlaşacağını) anlamak en mühim noktadır.

4-Burguyu çevirirken, devamlı mızrabı vurarak, sesi ne kadar inceltip kalınlaştırdığımızı kontrol edin.

5-Teli gevşetirken tehlike yoktur. Gererken, kopabileceğini düşünüp daha dikkatli olun. Gene de akort yapmaya alışana kadar teller kopacaktır, tel kopmadan akort öğrenilmez. Yalnız, kopan tek telin yerine tek tel takmayın, çiftini birden değiştirin. Yoksa kaynaşmaz.

6-İnceltmek gerekiyorsa, teli hemen germeyin. Önce hafifçe gevşetip, sonra yavaş yavaş inceltin.

7-Akordu tamamlanan burguyu gereğinden fazla bir kuvvetle yuvaya itmeyin. Çok sıkışan bu burgu, daha sonra akort yapılacağı zaman yerinden oynamaz. Ancak büyük bir kuvvet onu sıkıştığı yerden ayırabilir. Bu çok sert ayrılmanın sarsıntısı, diğer burguların atmasına sebep olabilir.

8-Sakın akort tutsun diye burguyu ıslatmayın, yuvada şişer. Daha sonra hiç akort yapılamaz.

9-Akort sırasında burguyu yuvadan gevşetip, bastırmadan döndürmek ve akort olunca itmek doğru olmaz. Çünkü, yuvaya bu direkt itişte tel az da olsa gerilir, ses tizleşir (ince¬lir). Üstelik bu itişte kuvvet ayarlanması zor olduğundan, genellikle burgu çok sıkışır ve yukarıdaki problem ortaya çıkar.Doğrusu, dönmeye meydan verecek kadar hafifçe iterken, burguyu çevirmektir. istenen sese çok yaklaşınca, bir yandan hassas bir şekilde döndürürken, itme kuvvetinin biraz daha arttırılmasıdır, iyi bir burgu, çok az kuvvetle vida çevirmeye benzeyen bu işlem sonunda el ayrılınca, sabit kalır.

10-Burguyu yuvaya iten kuvvete bir karşı kuvvet olmazsa, burguluk itme yönünde zorlanır. Üst burguların akordunda, sol bacak açılıp üzerine alt burgular dayanıp denge sağlanabilir. Akort edilen burgunun tam karşısındaki iki burgu dize dayanmalı; ancak, en güzeli, (iyi çalışan burgularla) baş ve işaret parmaklar kulağı bükerken, orta veya yüzük parmağının uzanıp, burguluk yanağından karşı kuvveti sağlamasıdır. Üst burguların akordunda aşağı uzanan orta parmak burguluk yanağının altından, karşı kuvvet sağlar. Alt burguların akordunda, yukarı uzanan orta parmak yanağın üstünden bu dengeyi sağlayabilir. Orta parmak yerine yüzük parmağı da olabilir.

Torun, Mutlu “Ud Metodu” Çağlar Nota Yayınları, 1993